Szczepienia kotów

Szczepienia - harmonogram, powikłania

W poprzednich numerach KOTA omówiłem szczepienia kociąt i inne zabiegi profilaktyczne wieku szczenięcego. Tym razem skupię się na przedstawieniu zagrożeń, jakie mogą nieść ze sobą szczepienia.

Koty zaszczepione w wieku między 7. a 11. tygodniem życia uzyskują odporność nabytą na patogeny użyte w szczepionkach. Według różnych programów szczepień, zabieg ten w przypadku niektórych chorób powinno się powtarzać co roku (np. szczepienie przeciwko wściekliźnie należy wykonywać co 12 miesięcy, gdyż pozwala to na utrzymanie odpowiedniego poziomu przeciwciał w organizmie kota). Szczepienia przeciwko innym chorobom ( panleukopenia, chlamydofiloza, białaczka, wirusowe zakażenie dróg oddechowych) powinny odbywać się co roku lub 3 lata, w zależności od przyjętego przez lekarza weterynarii programu szczepień oraz zaleceń producenta poszczególnych szczepionek.
Każda ingerencja lekarska, w tym i szczepienie, może nieść ze sobą pewne ryzyko. Ale musimy pamiętać, że szczepienia mają zapewnić odporność naszym zwierzętom w kontaktach z czynnikami zakaźnymi, które mogą wywołać u nich chorobę.
Reakcje (powikłania) poszczepienne nie występują często. Są to łagodne reakcje uogólnione objawiające się brakiem łaknienia, apatią, podwyższoną temperaturą przez 24-48 godzin.
Bardzo rzadko pojawiają się reakcje nadwrażliwości, które mogą prowadzić do śmierci zwierzęcia.
Jednym z powikłań jest powstawanie ziarniniaków poszczepiennych (nacieczeń, zgrubień) w miejscu podania szczepionki. Mogą one tworzyć się nie tylko po podaniu patogenów szczepionkowych, ale również po innych lekach iniekcyjnych.
Mogą również powstawać tzw. "mięsaki poszczepienne" w postaci guza. To powikłanie obserwuje się przede wszystkim u kotów.
Pierwsze doniesienia o związku pomiędzy szczepieniem przeciwko wściekliźnie i późniejszym powstaniem mięsaka u kotów pojawiły się w 1991 roku. Większość badań i opracowań opiera się na obserwacjach przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Publikowane są również informacje wynikające ze statystyk zachorowań w Polsce.
Już wcześniej u ludzi stwierdzano związek między powstawaniem nowotworu a miejscem, gdzie toczy się stan zapalny (metalowe implanty czy ceramiczne protezy stawu biodrowego zawierające związki glinu), co prowadziło do rozwoju mięsaków tkanek miękkich.
Obraz kliniczny mięsaków poszczepiennych to twory odgraniczone od otaczających tkanek, występujące w miejscach, w których wykonuje się rutynowo iniekcje podskórne (szyja i okolica międzyłopatkowa w części grzbietowej, okolica krzyżowa czy grzbietowo-boczna okolica klatki piersiowej). Są to guzy rosnące dość szybko, agresywnie, ale przerzuty do innych narządów stwierdza się rzadko, w 12-24% przypadków.
W badaniu mikroskopowym widoczny jest naciek zapalny z makrocytami (komórkami żernymi), w których wnętrzu obserwuje się adjuwant (substancja zawarta w szczepionce, wzmacniająca odpowiedź immunologiczną na podany antygen). Nasuwa się więc podejrzenie, że przyczyną powstawania guzów poszczepiennych mogą być szczepionki przeciwko wściekliźnie i białaczce zawierające wodorotlenek glinu oraz fosforan glinu(obecnie dostępne są w lecznicach szczepionki przeciwko białaczce kotów bez tych adjuwantów)
Podstawą leczenia jest interwencja chirurgiczna. Każde zgrubienie poszczepienne utrzymujące się dłużej niż trzy miesiące powinno być usuwane. Można wcześniej wykonać badanie histopatologiczne po pobraniu tkanek zmienionych za pomocą biopsji.
Guz należy usunąć z szerokim marginesem tkanek zdrowych.
Ponieważ szczepienia wykonujemy w okolicach grzbietowych szyi, klatki piersiowej czy kręgosłupa lędźwiowego, guzy w tych miejscach są bardzo trudne do usunięcia. Można to zmienić, podając szczepionki w miejscach, w których łatwiej wykryć guz oraz przeprowadzić ewentualną interwencję chirurgiczną - są to obwodowe części kończyn miednicznych (podudzie). Iniekcje należy wykonywać ściśle podskórnie, żeby wykryć zmiany patologiczne we wczesnej fazie.
Lekarz powinien zalecić opiekunowi kota obserwację miejsca, w którym wykonano szczepienie, oraz zapisać jego lokalizację w kartotece zwierzęcia i książeczce szczepień (np. lewa kończyna miedniczna - podudzie - białaczka).
Tego rodzaju powikłania po szczepieniu przeciw białaczce czy wściekliźnie występują bardzo rzadko (od 1 do 13 przypadków na 10 000 szczepionych kotów).
W lecznicach, w których pracuję , w latach 2002-2004 szczepiono rocznie przeciwko wściekliźnie średnio 245 kotów. Zmiany rozrostowe poszczepienne stwierdzono tylko u 4 pacjentów. Ale u tych kotów wykonywano szczepienie wścieklizny przed rokiem 2002.
Pojawia się pytanie, czy szczepić koty, wiedząc, że ten zabieg może wywołać chorobę nowotworową?
Porównanie danych o liczbie nowotworów poszczepiennych z danymi o narażeniu kotów na zachorowanie na wściekliznę wyraźnie wskazuje, że ryzyko choroby poszczepiennej jest minimalne w stosunku do możliwości zachorowania na wściekliznę. Bardzo znikome jest również ryzyko wystąpienia takich zmian po szczepieniu białaczki. Można je jeszcze ograniczyć, szczepiąc przeciwko białaczce koty z grupy zwiększonego ryzyka zachorowań.
Opiekunowie kotów powinni być poinformowani o ryzyku wystąpienia powikłań poszczepiennych (zmian rozrostowych w miejscu szczepienia). Pozwoli to na wczesne wykrycie zmian i ich prawidłowe wczesne leczenie.

lek. wet. Jarosław Balcerak
specjalista chirurgii weterynaryjnej